Pemodenan dan Perancangan Bahasa Melayu

PENGENALAN

Perkembangan bahasa Melayu melalui beberapa tahap sebagaimana yang telah

dijelaskan dalam Topik 3. Kini bahasa Melayu merupakan bahasa yang

dituturkan oleh rakyat Malaysia dalam komunikasi harian. Pengetahuan

masyarakat di Malaysia tentang bahasa ini tidak dapat dinafikan amat tinggi

kerana hubungan sosial atau hubungan dagang mengutamakan bahasa Melayu

khususnya dalam kalangan masyarakat umum di luar bandar. Perkembangan ini

juga menyaksikan era pemodenan bahasa Melayu. Di Malaysia, istilah bahasa

rasmi dan bahasa kebangsaan membawa maknanya tersendiri. Bahasa

kebangsaan ialah bahasa yang melambangkan identiti dan kedaulatan negara

serta berfungsi sebagai alat perpaduan rakyat. Identiti bahasa kebangsaan

haruslah mencerminkan penggunaan bahasa yang menggambarkan keseluruhan

masyarakat yang mendiami negara Malaysia. Bahasa rasmi pula menekankan

penggunaan bahasa dalam situasi rasmi misalnya pentadbiran, sistem

pendidikan negara, urusan perdagangan, acara rasmi dan sebagainya.

Kedudukan bahasa rasmi amat tinggi prestijnya dalam kalangan pengguna

bahasa kerana bahasa itu merupakan bahasa komunikasi harian dalam segala

Topik4-Pemodenan dan

Perancangan

Bahasa Melayu

HASIL PEMBELAJARAN

Pada akhir topik ini, anda seharusnya dapat:

1. Mengenal pasti klasifikasi perancangan bahasa;

2. Menghuraikan perancangan taraf bahasa; dan

3. Membincangkan perancangan korpus bahasa.

TOPIK 4 PEMODENAN DAN PERANCANGAN BAHASA MELAYU

KONSEP DAN DEFINISI

Pemodenan bahasa mempunyai pengertian yang khusus bagi menilai

perkembangan sesuatu bahasa. Sukar untuk ditentukan garis pemisah antara

moden dan tradisi dalam perkembangan bahasa Melayu. Pemodenan ialah

proses menjadikan bahasa-bahasa yang sudah berkembang maju sebagai bahasa

media komunikasi, iaitu proses menyatukan masyarakat dunia bahasa-bahasa

yang kian saling menterjemahkan yang dikenali sebagai cara yang wajar bagi

bentuk-bentuk moden dalam wacana (Ferguson,1968:32 dipetik daripada Ismail

Dahaman 2007). Pemodenan bahasa dapat dikatakan bermula dengan

pemodenan kosa kata bahasa Melayu melalui pembentukan korpus dalam

bidang ilmiah yakni pembentukan kata baharu atau istilah. Perkembangan ini

memperlihatkan kemunculan bahasa Melayu tinggi yang digunakan dalam

wacana ilmiah yang mempunyai ciri-cirinya tersendiri dengan kosa kata khusus,

struktur morfologi dan fonologi menjadi lebih kompleks.

Alisjahbana (1965) (Lihat Rajah 4.1) pula

mengatakan pemodenan itu sebagai

usaha-usaha menyesuaikan konsepkonsep,

fikiran-fikiran dan cara-cara

berfikir kebudayaan negara-negara

sedang membangun dengan konsepkonsep,

fikiran-fikiran dan cara berfikir

dunia moden, iaitu memodenkan

kebudayaan untuk kemajuan ilmu,

teknologi dan ekonomi dunia moden.

Pemodenan bahasa dapat dilihat dari

segi fungsi bahasa Melayu itu sendiri,

yakni pada masa dahulu merupakan

bahasa lingua franca kemudian

berkembang menjadi bahasa wacana

ilmu bersifat ilmiah melalui pengayaan

kosa kata atau perbendaharaan kata

dalam bahasa Melayu.

Perancangan bahasa ialah usaha untuk mempertingkatkan komunikasi dengan

cara mengkaji hubungan antara pengguna bahasa atau mencipta satu situasi

bahasa. Perancangan bahasa merupakan pembangunan matlamat, objektif, dan

strategi untuk mengubah cara penggunaan bahasa dalam sesebuah masyarakat

atau komuniti. Hal ini melibatkan perekasayaan sosial penggunaan bahasa bagi

4.1TOPIK 4 PEMODENAN DAN PERANCANGAN BAHASA MELAYU

sesebuah negara. Perancangan bahasa merangkumi dua komponen penting,

iaitu perancangan taraf atau status dan perancangan korpus. Perancangan taraf

mementingkan peranan yang dimainkan bahasa dalam pembinaan bangsa

(Asmah:1987). Penggunaan satu bahasa rasmi merupakan penetapan taraf

bahasa dalam sesebuah negara. Usaha ini merupakan urusan rasmi di peringkat

kerajaan atau pemerintah tentang pemilihan dan peningkatan penggunaan satu

bahasa dalam pentadbiran negara. Usaha ini dilakukan dengan bersungguhsungguh

oleh individu, kumpulan, atau organisasi untuk mempengaruhi

penggunaan atau pembangunan satu bahasa sebagai bahasa rasmi. Perancangan

korpus pula merujuk kepada perubahan dalam bahasa itu sendiri yang

melibatkan penciptaan perbendaharaan kata yang baharu dan pembakuan atau

penstandardan termasuklah sistem ejaan dan tulisan dalam sesuatu bahasa.

Dari segi sistem pendidikan, perancangan bahasa yang meletakkan Bahasa Melayu

sebagai bahasa ilmu telah menggalakkan pelajar, pengajar, guru dan pensyarah,

penggubal kurikulum, penyedia soalan peperiksaan, dan pentadbiran menuntut

kegiatan peristilahan bahasa Melayu dipacu dengan lebih laju. Ini memperlihatkan

proses pemodenan bahasa Melayu berlaku secara terancang, iaitu melalui

perancangan bahasa. Pelaksanaan dasar bahasa yang menjadikan bahasa Melayu

sebagai bahasa pengantar di sekolah rendah, menengah dan hinggalah ke peringkat

institusi pengajian tinggi menggerakkan kegiatan peristilahan yang didukung oleh

Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP). Banyak Jawatankuasa Istilah (JKI) telah

ditubuhkan oleh DBP dengan kerjasama institusi pengajian tinggi awam untuk

mengumpul, membentuk dan menyebar luas istilah bahasa Melayu dalam bidang

sains asas dan sains gunaan. Perubahan ini menyaksikan perancangan korpus

bahasa Melayu berkembang dengan cepat sekali.

Globalisasi menyaksikan perkembangan ilmu tanpa sempadan yang boleh

diterokai oleh mana-mana pihak yang berminat untuk mempertingkatkan

pengetahuan dalam pelbagai bidang. Hal ini juga memperlihatkan keutamaan

diberikan kepada bahasa Inggeris sebagai bahasa ilmu antarabangsa di samping

beberapa bahasa utama lain seperti Perancis, Jerman, Mandarin dan sebagainya.

Aspek ini amat berkait rapat dengan perancangan bahasa, khususnya bagi

negara-negara membangun seperti Malaysia yang sedang berusaha untuk

mempertingkatkan pembangunan ekonomi dan sosial. Bahasa Melayu, sama

ada dalam penggunaan umum ataupun penggunaan bidang khusus, merupakan

wahana penting dalam pengembangan ilmu pengetahuan. Perancangan bahasa

juga merupakan fenomena yang berlaku dalam bahasa untuk tujuan umum

(BUTU) dan juga bahasa untuk tujuan khusus (BUTK). Asas bagi perancangan

bahasa bagi bidang khusus ini adalah untuk membolehkan komunikasi

profesional berlangsung dalam bahasa Melayu.

Perancangan bahasa adalah satu proses yang berterusan dan mengambil jangka

masa yang agak panjang. Perancangan bahasa oleh mana-mana negara

68 TOPIK 4 PEMODENAN DAN PERANCANGAN BAHASA MELAYU

memerlukan pembentukan satu dasar oleh pemerintah. Noss (1971) melihat hal

ini dari sudut perancangan dasar bahasa yang terbahagi kepada tiga, iaitu dasar

bahasa rasmi, dasar bahasa pendidikan, dan dasar bahasa am. Dasar bahasa

rasmi ialah dasar yang dikeluarkan oleh pemerintah yang menentukan bahasa

yang seharusnya digunakan dalam mencapai matlamat tertentu. Dasar bahasa

pendidikan ialah dasar bahasa yang dipegang dalam menggunakan bahasa

sebagai bahasa pengantar di sekolah. Dasar bahasa am ialah dasar yang secara

tidak rasmi diterima oleh kerajaan mengenai penggunaan bahasa dalam

perdagangan, perhubungan rakyat dan dalam hubungan dengan orang-orang,

badan-badan atau negara-negara luar (Asmah, 1985. ms 23).

Dalam perkembangan perancangan bahasa, terdapat beberapa istilah yang

merujuk kepada usaha-usaha untuk merancang atau merencanakan pembinaan

dan pengembangan bahasa secara sedar. Antaranya :

(a) Perancangan bahasa (language planning),

(b) Perekasayaan bahasa (language engineering),

(c) Politik bahasa (glottopolitics and glossopolitics),

(d) Pengurusan bahasa (language management),

(e) Pemupukan bahasa (language cultivation),

(f) Perawatan bahasa (language treatment), dan

(g) Pembinaan bahasa (language development).

Francis X. Karam (1974) telah memetik pendapat Einar Haugen (Lihat Rajah 4.2)

bahawa orang yang pertama menggunakan perkataan language planning ialah

Uriel Weinreich dalam satu seminar yang diadakan di Universiti Colombia.

Namun demikian, orang yang pertama yang menggunakannya sebagai satu

konsep dan menjelaskan konsep ini sebagai istilah ialah Einar Haugen sendiri

berdasarkan sebuah makalah yang berjudul Planning for a Standard Language

TOPIK 4 PEMODENAN DAN PERANCANGAN BAHASA MELAYU

in Modern Norway (1959) dan kemudian makalah ini ditukar kepada Language

Planning in Modern Norway. Einar Haugen mengatakan bahawa perancangan

bahasa itu merangkumi kerja-kerja normatif akademi atau jawatankuasa bahasa,

terhadap semua bentuk usaha yang biasa dikenali sebagai pembinaan bahasa

dan semua cadangan perubahan atau reformasi bahasa atau pembakuan

standard.

Dalam versi klasik, skema perancangan bahasa Haugen merangkumi empat

dimensi membentuk pasangan matriks dua-dengan-dua. Bahasa dilihat sebagai

norma dan fungsi, dan objek perancangan dilihat sebagai masyarakat dan

bahasa. Satu norma dipilih dan dikodkan melalui ortografi, tatabahasa dan

leksikal. Pemilihan bahasa tertentu dibuat untuk menduduki tempat tertentu

seperti bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi.

Kodifikasi dilakukan dengan menentukan norma sesuatu bahasa. Pada aras

fungsi, bentuk yang dipilih dikodkan untuk dijadikan identifikasi standard atau

digunakan (implementasi sebagai satu amalan sosial), dan kemudian dihuraikan.

Peluasan perlu dilakukan untuk membuktikan kemampuan bahasa menghadapi

kehendak-kehendak semasa dalam segala bidang pengetahuan.

Istilah language planning ini juga digunakan oleh beberapa ahli bahasa lain

seperti Joshua A. Fishman dalam Advances in Language Planning (1974) dan

The Impact of Nationalism on Language Planning (1970), Valter Tauli (dalam

Theory of Language Planning (1974), Bonafacio P. Sibayan (dalam Language

Planning Processes and the Language Policy: Survey in the Philipines 1970),

Rubin Jernudd (dalam Can Language be Planned? 1970), Joan Rubin (dalam Cost

Benefit Analysis in Language Planning 1970), Chaim Rubin (dalam Tentative

Classification of Language Planning Aims 1970), Paul Gavin (dalam Some

Comments on Language Planning 1970), Fernando Penalosa (1984), Roger T. Bell

(1976), Khaidir Anwar (1980), Richard B. Noss (1984) dan S. Takdir Alisyahbana

(1976) (dalam Language Planning for Modernization), dan Asmah Haji

Omar(1979) (dalam Language Planning for Unity and Efficiency).

Language engineering atau perekasayaan bahasa digunakan oleh G.P. Springer

dalam Early Soviet Theories in Communication (1956), Takdir Alisyahbana

dalam Language Engineering Moulds Indonesian Language (1961) dan

Language Policy, Language Engineering and Literacy in Indonesia and Malaysia

(1971), Richard B. Noss (1984), Stephen A. Wurm (1974), Bonifacio P.

Sibayan(1974) dan Henri Lavondes (1974). Glottopolitics atau politik bahasa

diperkenalkan oleh Robert A. Hall Jr. (dalam tulisannya berjudul American

Linguistics 1925-1950 (1951). Selain itu, tokoh bahasa dari Indonesia seperti

Amran Halim (Politik Bahasa Nasional 1980) dan Lembaga Bahasa Nasional

Indonesia 1974 turut menggunakan istilah yang sama. Istilah glossopolitics juga

digunakan oleh Asmah Haji Omar. Language development atau pembinaan

70 TOPIK 4 PEMODENAN DAN PERANCANGAN BAHASA MELAYU

bahasa dikemukakan juga oleh Richard B. Noss dalam Language Policy and

Higher Education 1967 untuk pengertian perancangan bahasa yang dilakukan di

negara-negara di Asia Tenggara. Bagi Noss istilah ini merupakan sebahagian

daripada ruang lingkup dalam Language Planning (Richard Noss 1984). Tokoh

lain yang menggunakan istilah ini ialah Charles A. Ferguson 1968. Language

treatment atau perawatan bahasa digunakan oleh Ferdinand Penalosa (1981)

untuk berbagai-bagai jenis perhatian yang diberikan oleh masyarakat tentang

bahasa. Jenis perawatan bahasa yang terpenting menurut beliau ialah

perancangan bahasa. Oleh itu perancangan bahasa merupakan sebahagian sahaja

daripada perawatan bahasa. Language management atau pengurusan bahasa,

iaitu bahasa itu dibina dan dipupuk untuk menjadi satu bahasa yang

berkeupayaan dan mampu digunakan untuk mendukung budaya yang tinggi

serta moden.

Neustupny (1974) menyebut dua istilah lagi, iaitu Cultivation Approach dan

Cultivation of Language yang menyentuh „...persoalan ketepatan, kecekapan,

tahap linguistik memenuhi fungsi-fungsi khusus, masalah stail, sekatan terhadap

kapasiti perhubungan dan sebagainya‰ Istilah Cultivation of Language menurut

Neustupny mula digunakan oleh P.L. Garvin dalam tulisannya yang berjudul A

Prague School Reader on Aesthetics Structure and Style (1964). Selain itu,

terdapat beberapa istilah lain yang dikaitkan dengan perancangan bahasa, iaitu

A. Peskovskij telah menemukan istilah practical linguistics, iaitu ilmu bahasa

amali atau linguistik amali. Bruno Migliorini dan Hspang-Hansen menggunakan

pula istilah applied linguistics atau linguistik terapan atau gunaan. Punya Sloka

Ray pula memberikan nama prescriptive linguistics atau linguistik preskriptif.

Einar Haugen telah menggunakan istilah normative linguistics atau linguistik

normatif. Akhir sekali, Valter Tauli menggunakan istilah Theory of Language

Planning atau teori perancangan bahasa (lihat Valter Vauli (1974 dan 1968)

dalam J.A. Fishman Advances in Language Planning.)

Rubin dan Jernudd dalam bukunya Can Language Be Planned? (1970) (atau

bolehkah bahasa dirancang?), telah mengatakan bahawa perancangan bahasa itu

membawa maksud pembuatan keputusan tentang bahasa atau decision making

about language yakni segala keputusan yang dibuat untuk bahasa. Hal ini

merangkumi keputusan penetapan taraf bahasa dan bahan bahasa seperti ejaan,

tatabahasa, istilah, sebutan, dan kosa kata serta hal-hal lain yang berkaitan

dengan bahasa. Dalam tahun 1971 dan 1974, kedua-duanya mengutarakan

pandangan lanjutan, iaitu perancangan bahasa sebagai usaha-usaha yang

tersusun yang diarahkan kepada perubahan yang difikirkan dan ditimbangkan

secara teliti mengenai kod bahasa atau pertuturan atau kedua-duanya sekali.

Fishman (1972) (Lihat Rajah 4.3) memberikan takrifan istilah ini sebagai „usaha

yang tersusun bagi menyelesaikan masalah-masalah bahasa terutama pada

peringkat kebangsaan‰. Valter Tauli mendefinisikan istilah ini sebagai kegiatan

TOPIK 4 PEMODENAN DAN PERANCANGAN BAHASA MELAYU

mengawal atur yang berkaedah dan membaiki bahasa-bahasa yang baru dan

sepunya di peringkat daerah, negara atau antarabangsa (Valter Tauli 1974). Das

Gupta (dalam Penalosa 1981) berpendapat bahawa perancangan bahasa itu ialah

rangkap kegiatan yang difikirkan dan ditimbangkan dengan hati-hati, dan

direkasayakan secara bersistem untuk menyusun dan membina daya sumber

bahasa sesebuah masyarakat secara terstruktur dan mengikut jadual waktu yang

tertentu.

Weinstein (1980) berpandangan bahawa perancangan

bahasa ialah usaha mendapat kuasa dan juga kerajaan

yang bersifat jangka panjang, mempertahankan berserta

dengan penuh sedar (berusaha) bagi mengubah fungsi

sesuatu bahasa dalam sesebuah masyarakat untuk

tujuan menyelesaikan masalah-masalah perhubungan

atau komunikasi.

Springer (1956) dan (1974) yang menggunakan istilah language engineering telah

memberikan takrif istilah ini sebagai rujukan kepada usaha-usaha penulisan dan

pembakuan bahasa-bahasa separa baku di Kesatuan Soviet. Alisyahbana (1961

dan 1974) menggunakan istilah yang sama bagi maksud pedoman pembinaan

bahasa secara sedar dalam konteks perubahan masyarakat, kebudayaan dan

teknologi yang lebih besar. Juga dikatakan bahawa istilah ini juga membawa

maksud pemindahan pengalaman-pengalaman pengekodan yang lalu pada

bahasa-bahasa di Eropah dalam bidang ejaan, kosa kata dan tatabahasa kepada

bahasa-bahasa yang baru dibina dengan perancangan dan dipertimbangkan

dengan teliti dan rasional.

Ronald Wardhaugh (1988) mengatakan bahawa terdapat dua fokus perancangan

bahasa, iaitu perancangan taraf atau status, dan perancangan korpus atau bahan.

Pertama, analisis keperluan dilakukan yang melibatkan analisis komunikasi pola

sosiopolitik dalam masyarakat. Kemudian, pemilihan satu bahasa pelbagai

bahasa untuk tujuan perancangan. Tahap ini kadangkala dikenali sebagai

perancangan status yang merangkumi kodifikasi dan penstandardan. Kodifikasi

menentukan kriteria yang dikatakan bahasa yang baik manakala penstandardan

berlaku apabila satu bahasa dipilih sebagai standard yang diikuti. Kedua-dua

Rajah 4.3: Joshua Fishman.

Sumber: Dipetik daripada

http://images.google.com/images?

TOPIK 4 PEMODENAN DAN PERANCANGAN BAHASA MELAYU

tahap ini merupakan perancangan status bahasa. Tahap seterusnya ialah

peluasan dan pelaksanaan. Peluasan melibatkan sebarang aktiviti yang

mengembangkan pembangunan sesuatu bahasa termasuklah peluasan leksikal

yang memungkinkan perkembangan bahasa yang dinamis. Pelaksanaan

merupakan proses pemupukan bahasa melalui penghasilan kamus dan

penulisan ilmiah dalam bahasa tersebut. Sebagai tambahan kepada pelaksanaan

melalui perancangan status dan korpus, penilaian dan maklum balas perlu

sebagai mekanisme bagi menentukan bagaimana perkembangan usaha

perancangan bahasa bergerak dan sejauh mana keberhasilan usaha yang

dilaksanakan.

PERANCANGAN TARAF BAHASA

Perancangan taraf bahasa meliputi kedudukan sesuatu bahasa dalam

hubungannya dengan bahasa lain dalam sistem pemerintahan. Perancangan taraf

atau status melibatkan perubahan-perubahan fungsi sesuatu bahasa atau

kelainan bahasa dan hak-hak mereka yang menggunakannya. Hal ini

mementingkan peranan yang dimainkan bahasa dalam pembinaan bangsa.

Penggunaan satu bahasa rasmi merupakan penetapan taraf bahasa dalam

sesebuah negara. Perancangan taraf bahasa memberi pertimbangan kepada

beberapa faktor, iaitu identiti kebangsaan, pengetahuan bahasa, prestij

kebangsaan dan penyertaan bangsa dalam dunia antarabangsa (Asmah,1987).

Oleh itu perancangan ini dikatakan perancangan dasar bahasa. Dasar ini

menetapkan peranan yang dipegang oleh sesuatu bahasa dalam sesebuah

4.2

(a) Berdasarkan buku „Perancangan Bahasa Dengan Rujukan Khusus

Kepada Perancangan Bahasa Malaysia‰, bincangkan tiga dimensi

perancangan bahasa.

(b) Bezakan dasar perancangan bahasa di Malaysia dengan di

Singapura dan di Filipina.

AKTIVITI 4.1

(a) Huraikan dua konsep perancangan bahasa yang dikemukakan

oleh Robin Jernudd dan Fishman.

(b) Bezakan konsep bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi.

SEMAK KENDIRI 4.1

TOPIK 4 PEMODENAN DAN PERANCANGAN BAHASA MELAYU

negara. Fernando Penalosa (1981) memetik pandangan Heinz Kloss yang

mengatakan bahawa terdapat enam unsur dalam perancangan taraf bahasa:

(a) Pertama, dasar bahasa rasmi yang tunggal seperti di Indonesia, negara

Thai, dan Perancis. Di negara-negara tersebut, bahasa rasmi digunakan

dalam semua sistem pentadbiran kerajaan. Tidak ada bahasa-bahasa lain

yang digunakan dalam sebarang upacara rasmi kerajaan.

(b) Kedua, dasar bahasa rasmi yang mengandungi lebih daripada satu bahasa.

Misalnya di Brunei Darussalam yang menggunakan bahasa Melayu dan

bahasa Inggeris sebagai bahasa rasmi secara bersama. Di Kanada juga,

bahasa Inggeris dan bahasa Perancis digunakan secara meluas, manakala di

Switzerland menggunakan empat bahasa rasmi, iaitu Perancis, Jerman, Itali

dan Romansch.

(c) Ketiga, bahasa rasmi di negeri bahagian (regional official language) seperti

bahasa Ibo di Nigeria Timur dan bahasa Tamil di Tamil Nadu.

(d) Keempat, bahasa yang dinaikkan taraf (promoted language), iaitu bahasa

yang tidak mempunyai taraf rasmi tetapi digunakan oleh kerajaan untuk

berurusan dengan masyarakat dalam urusan rasmi. Misalnya bahasa

Sepanyol di barat daya Amerika Syarikat oleh penduduk setempat dan

pegawai kerajaan.

(e) Kelima, bahasa yang diizinkan (tolerated language), iaitu bahasa yang

bukan bahasa rasmi tetapi dibenarkan untuk digunakan oleh penuturnya.

Ini berlaku di sempadan negara Perancis, antara negara Perancis dan

Sepanyol terdapat satu suku bangsa yang mempunyai bahasa mereka

sendiri, iaitu bahasa Basque.

(f) Keenam, bahasa yang dilarang, iaitu bahasa yang tidak dibenarkan oleh

pemerintah seperti bahasa Turki di Asia Tengah sewaktu pemerintahan

Tzar Rusia.

Pembuatan keputusan tentang dasar dan perancangan bahasa lahir daripada

keperluan sosiopolitik. Perancangan bahasa juga dilakukan demi mengurangkan

kepelbagaian linguistik dalam sesebuah negara yang multibahasa dan

multibangsa. Pada kebiasaannya perancangan dalam bahasa untuk tujuan

khusus (BUTK) pula digerakkan ke arah perkembangan peristilahan yang belum

lagi wujud dalam bahasa berkenaan. Misalnya negara-negara di Afrika yang

perlu mengembangkan peristilahan bahasa ibunda mereka untuk berkomunikasi

dalam bidang khusus. Terdapat juga negara-negara yang memilih untuk

menggunakan bahasa Inggeris atau bahasa Perancis bagi mendapatkan ilmu

bidang khusus kerana menganggap bahasa ibunda mereka tidak dapat

mendukung konsep-konsep yang terdapat dalam bidang khusus ini. Apa pun

keputusan yang diambil oleh pihak yang berwibawa dalam menentukan

perancangan taraf bahasa, semangat kecintaan kepada bahasa ibunda perlulah

TOPIK 4 PEMODENAN DAN PERANCANGAN BAHASA MELAYU

menjiwai pembuat dasar. Perancangan taraf bahasa Melayu di Malaysia boleh

dibahagikan kepada dua zaman, iaitu zaman sebelum merdeka dan zaman

selepas merdeka.

4.2.1 Perancangan Taraf Bahasa Melayu Sebelum

Merdeka

Bagi zaman pertama, yakni sebelum tahun 1957, Malaysia yang dikenali sebagai

Tanah Melayu berada di bawah penjajahan British. Kerajaan British tidak

membuat sebarang dasar untuk menjadikan bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi

dan bahasa kebangsaan negara ini. Oleh itu usaha perancangan bahasa bersifat

individu semata-mata. Usaha-usaha ini dijalankan oleh tokoh seperti Abdullah

bin Abdul Kadir Munsyi. Beliau merupakan orang Melayu yang pertama

menyatakan pendiriannya sikap orang Melayu terhadap bahasa Melayu.

Kesedaran orang Melayu terhadap bahasanya telah menyebabkan mereka

bertindak memajukan dan memperjuangkan kedudukannya dalam masyarakat

Melayu di semenanjung Tanah Melayu. Kumpulan ini merupakan kumpulan

guru dan wartawan Melayu menggunakan ruang akhbar untuk menyuarakan

pandangan mereka. Fungsi dan perkembangan bahasa Melayu seperti ejaan,

sebutan, istilah, tatabahasa, perkamusan dan sebagainya sering dijadikan bahan

perbincangan. Pertubuhan yang terlibat pula ialah Pakatan Belajar Mengajar

Pengetahuan Bahasa (1888), Persaudaraan Sahabat Pena (1949), ASAS 50 (1950),

Lembaga Bahasa Melayu (1950) dan Persekutuan Bahasa Melayu Universiti

Malaya (1955). Kegiatan ini berlangsung dalam bentuk kongres, iaitu Kongres

Bahasa dan Persuratan Melayu Pertama (1952), Kongres Bahasa dan Persuratan

Melayu Ke-2 (1954), dan Kongres Persuratan Melayu Ke-3 (1956). Antara perkara

yang telah dicadangkan dalam ketiga-tiga kongres tersebut meliputi keperluan

penggunaan tulisan Rumi bagi bahasa Melayu, memorandum penubuhan Balai

Pustaka, penyatuan Bahasa Melayu dengan Bahasa Indonesia, dan

perkembangan bahasa Melayu dalam dunia pendidikan khususnya di sekolahsekolah

rendah dan menengah.

4.2.2 Perancangan Taraf Bahasa Melayu Selepas

Merdeka

Perkembangan perancangan bahasa Melayu selepas tahun merdeka (1957)

menyaksikan peningkatan taraf bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan.

Perkara 152 Perlembagaan Malaysia memperuntukkan bahasa Melayu sebagai

bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi. Perlembagaan ini hanya membenarkan

penggunaan bahasa Inggeris dalam tempoh sepuluh tahun selepas merdeka.

Akta Bahasa Kebangsaan 1963 yang berkuatkuasa pada 11 April 1963

memperuntukkan pula mengenai tulisan bagi bahasa kebangsaan, bentuk angka

TOPIK 4 PEMODENAN DAN PERANCANGAN BAHASA MELAYU

dan bahasa dalam borang rasmi kerajaan. Pada 1 Julai 1972, Akta Bahasa

Kebangsaan 1963/1967 diluluskan hasil semakan kepada Akta Bahasa

Kebangsaan tahun 1963 dan 1967. Akta ini menjelaskan bahawa bahasa

kebangsaan hendaklah digunakan bagi maksud rasmi. Akta-akta ini memberi

taraf dan kedudukan undang-undang kepada bahasa Melayu menjadi bahasa

kebangsaan dan bahasa rasmi negara.

Pemilihan bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan disebabkan beberapa

faktor seperti yang berikut (Raja Muktaruddin Raja Mohd. Dain, 1982:13):

(a) Bahasa Melayu merupakan bahasa lingua franca di kepulauan asia

tenggara? sejak awal lagi. Oleh itu kaum bumiputera di daerah ini,

walaupun menuturkan bahasa mereka sendiri, mereka menerima dan

menggunakan bahasa Melayu sebagai bahasa perantara. Bahasa Melayu

telah tersebar luas sejak awal lagi kerana perhubungan yang dijalankan

oleh penduduk daerah ini sejak dahulu lagi. Kegiatan perdagangan dan

pengembangan agama melahirkan interaksi antara penduduk dengan

menggunakan bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan.

(b) Bahasa Melayu mempunyai ciri-ciri sejarah, keetnikan, autonomi dan daya

hidup. Bahasa Melayu mempunyai tradisi kesusasteraan bertulis sejak dulu

lagi. Bahasa Melayu telah mempunyai sistem tulisannya tersendiri,

bermula dengan tulisan Melayu kuno, sistem tulisan Jawi dan sekarang

sistem tulisan rumi. Bahasa Melayu begitu fleksibel dan boleh menyerap

unsur asing dan sifat ini membolehkan Bahasa Melayu maju.

(c) Bahasa Melayu mempunyai jumlah penutur yang besar. Pada masa itu

penutur bahasa Inggeris hanya terdapat di bandar-bandar besar sahaja.

Begitu juga halnya dengan kaum lain. Orang Cina mempunyai banyak

dialek dan hal yang sama dengan orang India. Oleh itu tidak praktikal

memilih bahasa lain kecuali bahasa Melayu.

(d) Bahasa Melayu boleh diterima sebagai lambang untuk dijadikan

identiti/jati diri kedaulatan negara. Bahasa Melayu diterima sebagai bahasa

kebangsaan, bahasa yang menyatukan rakyat.

Perancangan bahasa biasanya amat rapat dengan masalah sosiopolitik. Oleh itu ahli

sosiologi dan ahli sains politik merupakan golongan pertama dikenal pasti dapat

membantu perkembangan ini. Badan politik Melayu yang menjadikan isu bahasa

sebagai bahan kempen, iaitu UMNO dengan lantang memperjuangkan keunggulan

bahasa Melayu di samping parti-parti politik dan pertubuhan-pertubuhan

nasionalisme lain seperti PAS, Kesatuan Melayu di Semenanjung, ASAS 50,

Persekutuan Bahasa Melayu Universiti Malaya, PENA, Persatuan Pelajar-Pelajar

Maktab Perguruan Bahasa, dan sebagainya. UMNO sebagai sebuah parti politik,

telah menjadikan isu bahasa sebagai bahan kempen. UMNO telah memenangi

pilihan raya dengan mempertahankan isu bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi dan

 TOPIK 4 PEMODENAN DAN PERANCANGAN BAHASA MELAYU

bahasa kebangsaan. Berikutan ini, Allahyarham Tun Abdul Razak telah

mengumumkan penubuhan Balai Pustaka (kini DBP), iaitu Jabatan Bahasa dan

Kesusasteraan pada tahun 1956. ASAS 50 􀄃 sebuah pertubuhan karyawan seni yang

memperjuangkan kepentingan bahasa Melayu dari segi menentukan ejaan hingga

kepada perjuangan memberi status bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan.

ASAS 50 telah memperjuangkan pemakaian tulisan rumi secara rasmi dan

mencadangkan agar Balai Pustaka ditukar menjadi Dewan Bahasa dan Pustaka

1956. Laporan Pelajaran Razak 1956 mencadangkan penggunaan satu jenis sekolah

yang menggunakan bahasa kebangsaan dan memperjuangkan supaya bahasa

Melayu diberikan nilai ekonomi. Persekutuan Bahasa Melayu Universiti Malaya

(PBMUM) telah bergerak sejak tahun 1955 dan telah juga turut dalam perjuangan

menentukan kedudukan Bahasa Melayu. Persatuan Pelajar-Pelajar Maktab

Perguruan Bahasa (PPBPM) tahun 1959 telah mengadakan tunjuk perasaan untuk

menuntut supaya bahasa Melayu dijadikan bahasa pengantar di maktab perguruan.

PENA yang ditubuhkan pada Februari 1961 telah memperjuangkan pelaksanaan

bahasa Melayu dalam sistem pendidikan negara. Barisan Bertindak Bahasa

Kebangsaan (BBBK) turut berjuang melaksanakan kehendak perlembagaan seperti

termaktub dalam Perlembagaan 152.

Satu akta untuk mendiri dan menubuhkan satu badan yang bernama Lembaga

Pengelola Dewan Bahasa dan Pustaka untuk menggalakkan perkembangan

bahasa dan kesusasteraan Melayu. Akta ini hanya boleh dipakai di Malaysia

Barat sahaja. Akta ini dinamakan Akta Dewan Bahasa dan Pustaka 1959 Akta 213

(disemak 1978). Akta Dewan Bahasa dan Pustaka 1995 Akta 930 (pindaan dan

perluasan 1995) merupakan satu akta untuk meminda Akta Dewan Bahasa dan

Pustaka 1959, dan untuk memperluas Akta tersebut, sebagaimana yang dipinda,

ke negeri Sabah dan Sarawak dan Wilayah Persekutuan Labuan. Bahagian 6A 􀄃

Lembaga hendaklah menjadi pihak berkuasa penyelaras yang tunggal berkenaan

membentuk, mencipta dan membakukan istilah dalam bahasa kebangsaan.

Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) pada mulanya ditubuhkan sebagai sebuah

jabatan di bawah Kementerian Pelajaran pada bulan Jun 1956 dan dikenali

sebagai Balai Pustaka. Balai Pustaka kini dijadikan sebagai perbadanan di bawah

Kementerian Pelajaran dan diberi nama baru, iaiatu Dewan Bahasa dan Pustaka

pada bulan Ogos 1959. Matlamat DBP yang ditetapkan oleh Seksyen 5(1)

Ordinan 1959, dengan pindaan pada tahun 1972 adalah seperti yang berikut:

(i) Memaju dan memperkayakan bahasa kebangsaan

(ii) Memajukan bakat kesusasteraan, terutama dalam bahasa kebangsaan

(iii) Mencetak atau menerbitkan atau membantu usaha percetakan atau

penerbitan buku-buku, risalah-risalah dan lain-lain bentuk persuratan

dalam bahasa kebangsaan

TOPIK 4 PEMODENAN DAN PERANCANGAN BAHASA MELAYU

(iv) Menyamakan ejaan dan bunyi sebutan dan menggubal istilah yang sesuai

dalam bahasa kebangsaan

Matlamat jangka panjang DBP ialah menjadikan Bahasa Melayu sebagai bahasa

komunikasi yang cekap dan berkesan dalam semua bidang terutama dalam

bidang pentadbiran negara, dalam bidang pengajian tinggi, dan dalam kegiatan

yang maju dan kompleks seperti kegiatan intelektual, kegiatan kebudayaan,

ekonomi dan perdagangan. Tugas DBP adalah untuk menimbulkan keyakinan

orang ramai terhadap kecekapan bahasa Melayu, terutama melalui pembinaan

dan pengembangan korpus bahasa. Jelas, perancangan taraf bahasa Melayu telah

berjaya menentukan dasar yang harus diikuti oleh kerajaan dalam menentukan

hala tuju dan pembangunan pendidikan yang seharusnya berteraskan bahasa

Melayu sebagai bahasa ilmu dan meletakkan bahasa Melayu sebagai salah satu

daripada bahasa utama setanding dengan bahasa-bahasa lain di dunia ini.

PERANCANGAN KORPUS BAHASA

Perancangan korpus pula merujuk kepada perubahan dalam bahasa itu sendiri

yang melibatkan hal-hal seperti pembinaan ortografi (pembakuan atau

pemiawaian termasuklah sistem ejaan dan tulisan dalam sesuatu bahasa),

pembinaan penggunaan kata baru yang difikirkan dan dipertimbangkan dengan

teliti supaya bahasa itu dapat diperluaskan penggunaannya (sumber-sumber

baru kosa kata dan penciptaan perbendaharaan kata) termasuklah penggubalan

istilah, penyediaan kamus, dan kesusasteraan. Asmah Haji Omar (1985:22)

mengatakan bahawa perancangan korpus bahasa tidak lain daripada pembinaan

bahasa kerana perancangan bahasa ini meliputi penciptaan istilah-istilah baharu,

perubahan-perubahan yang dilakukan dalam sistem ejaan dan morfologi,

pengambilalihan sistem tulisan baharu, dan sebagainya. Perancangan korpus

atau bahan melibatkan pembinaan ortografi yang menetapkan sistem ejaan

rasmi bagi sesuatu bahasa.

Ismail Dahaman (2007) mengatakan bahawa usaha perancangan korpus bahasa

termasuklah aktiviti pengayaan kosa kata umum dan ilmu melalui pembentukan

istilah baharu, penyusunan kamus pelbagai jenis, penyempurnaan sistem ejaan

Rumi dan Jawi, sebutan baku, penyelidikan dan pendokumentasian korpus

4.3

(a) Bincangkan peranan yang dimainkan oleh badan bukan kerajaan

dalam perancangan bahasa di Malaysia.

(b) Huraikan peranan DBP dalam melaksanakan perancangan

bahasa di Malaysia.

SEMAK KENDIRI 4.2

TOPIK 4 PEMODENAN DAN PERANCANGAN BAHASA MELAYU

bahasa pada peringkat nasional dan dalam pelbagai sektor kehidupan

masyarakat. Ferguson (1968) mengatakan bahawa apabila bahasa vernakular

dirancang untuk membentuk bahasa baku, terdapat tiga komponen penting,

iaitu pengabjadan, pemodenan, dan pembakuan. Pengabjadan ialah proses

merancang penulisan bahasa, iaitu pemilihan aksara, sistem ejaan, pemantapan

tatabahasa, penggubalan istilah, penambahan kosa kata, perkamusan, dan

sebagainya. Usaha ini bagi memastikan bahawa sesuatu bahasa itu mampu

untuk bersaing dan hidup supaya menjadi wahana untuk penyampaian ilmu

dalam sains dan teknologi serta membentuk peradaban moden yang teguh,

kukuh dan mantap.

Ronald Wardhaugh (1998) mengatakan bahawa perancangan korpus bahasa itu

termasuklah pembinaan ortografi, sumber-sumber baharu kosa kata, kamus,

kesusasteraan dan penggunaan bahasa. Oleh itu dapat disimpulkan bahawa

perancangan korpus bahasa melibatkan beberapa unsur, iaitu pemilihan dan

perancangan aksara, penyusunan ejaan, pemantapan tatabahasa, penggubalan

istilah, penyeragaman sebutan baku, pembakuan kosa kata dan penyusunan

kamus, pembakuan ungkapan, penyelarasan laras bahasa, penyelarasan wacana

bahasa, penulisan hasil karya kesusasteraan, dan pengajaran bahasa pertama dan

bahasa kedua. Logistik perancangan bahasa mengandungi tiga perkara penting,

iaitu pakar bahasa dan perancang bahasa, institusi perancangan bahasa, dan

sumber kewangan bagi membiayai perancangan bahasa.

Perancangan bahasa melibatkan banyak tahap. Pertama, analisis keperluan

dilakukan yang melibatkan analisis komunikasi pola sosiopolitik dalam

masyarakat. Kemudian, pemilihan satu bahasa pelbagai bahasa untuk tujuan

perancangan. Tahap ini kadangkala dikenali sebagai perancangan status yang

merangkumi kodifikasi, penstandardan, perluasan dan pelaksanaan. Sebagai

tambahan kepada pelaksanaan melalui perancangan status dan korpus, penilaian

dan maklum balas perlu sebagai mekanisme bagi menentukan bagaimana

perkembangan usaha perancangan bahasa bergerak.

4.3.1 Peristilahan Dalam Kerangka Perancangan

Bahasa Melayu

Asmah Haji Omar (2000) menyifatkan istilah Bahasa Melayu merupakan pengisi

kepustakaan ilmu abad ke-21. Ahli linguistik merupakan golongan yang

berfungsi sebagai anggota yang membantu penilaian menentukan bahasa, atau

dialek khususnya dari segi pemiawaian morfologi dan sintaksis atau

perkembangan perbendaharaan kata teknikal. Pendidik pula membantu

melaksanakan dasar pendidikan negara yang menggunakan bahasa Melayu

dalam sistem pendidikan melalui program yang telah dirancang secara nasional.

TOPIK 4 PEMODENAN DAN PERANCANGAN BAHASA

Penulis dan seluruh anggota masyarakat perlu digerakkan supaya menulis

dalam bahasa Melayu.

Antia (2000) mengatakan bahawa perancangan bahasa berorientasikan

pengurusan peristilahan amat penting kerana peristilahan dan Bahasa Untuk

Tujuan Khusus (BUTK) sebagai komuniti akademik mempunyai kontak yang

agak terhad. Sebagai label (linguistik dan bukan linguistik) dalam bidang

khusus, peristilahan mempunyai peranan sebagai pemeroleh, penyimpan,

pencipta, penghubung, perwakilan, dan pemindah ilmu dalam bidang khusus.

Di Malaysia, peristilahan merupakan unsur yang penting dalam perancangan

bahasa sebagai korpus bagi pengembangan dan pengayaan khazanah

perbendaharaan bahasa, khususnya bahasa Melayu. Peristilahan sebagai bidang

ilmu menamakan konsep, menghasilkan istilah baharu, menyimpan dan

menyebarkan istilah, melancarkan komunikasi dalam bidang khusus selalunya

dikaitkan dengan perancangan bahasa. Perancangan bahasa dan peristilahan

dalam komuniti akademik seharusnya saling berhubungan agar ilmu

pengetahuan daripada luar dapat dipindahkan ke dalam bahasa ibunda.

Peristilahan merupakan aspek penting dalam perancangan bahasa.

Komuniti peristilahan lebih banyak menumpukan kepada subjek bidang khusus

yang mengkaji ilmu tentang unit, struktur, representasi, evolusi dan

pemerolehan pengetahuan. Komuniti perancangan bahasa pula melihat evolusi

ini berterusan dalam masyarakat dan pilihan bahasa oleh pakar bidang sudah

beralih daripada bahasa Melayu kepada bahasa Inggeris. Bahasa Melayu

memerlukan satu mekanisme untuk mengawal perluasan fungsi bahasa Inggeris

dalam domain khusus ini. Walaupun terdapat rungutan tentang ketidakupayaan

bahasa Melayu berfungsi sebagai bahasa ilmu namun usaha badan perancang

bahasa di Malaysia yang ditubuhkan berdasarkan Akta yang diluluskan oleh

Parlimen, iaitu Dewan Bahasa dan Pustaka, perlu dianggap penting. Peristilahan

dalam kerangka perancangan bahasa khususnya di Malaysia perlulah

mengambil kira beberapa aspek penting, iaitu bahan yang digunakan sebagai

korpus, teori dan kaedah yang diterapkan sebagai salah satu aspek penting

dalam perancangan bahasa Melayu.

Peristilahan juga membantu pengguna bahasa memberikan makna kepada

bentuk istilah tertentu. Di samping itu kelahiran glosari istilah atau kamus istilah

merupakan usaha mengorganisasikan pengurusan peristilahan secara tersusun.

Ini juga dapat menjamin penyebaran istilah dalam kalangan masyarakat

pengguna. Selain itu, peristilahan juga membantu penilaian istilah yang

dihasilkan. Dalam peristilahan penstandardan merupakan fenomena yang biasa

dan diterima umum malah menyumbang penyelesaian kepada masalah

ketaksaan dalam komunikasi. Pemiawaian dilakukan pada tahap tertentu

misalnya lima tahun sekali untuk memastikan proses kemas kini yang dinamik

dalam peristilahan. Pengurusan peristilahan juga memerlukan bank data

TOPIK 4 PEMODENAN DAN PERANCANGAN BAHASA MELAYU

peristilahan yang sentiasa dikemas kini dan dihubungkan dengan semua badan

peristilahan di dunia. Penyebaran dan penggunaan istilah secara meluas perlu

dijanakan dengan adanya teknologi dan perisian terkini.

Pada peringkat awal perkembangan peristilahan, terdapat kelemahan dari segi

kepakaran dan kemudahan bagi menggerakkan kegiatan peristilahan. Pada

waktu itu mereka yang terlibat dalam peristilahan bukanlah ahli peristilahan

tetapi merupakan pakar bidang khusus. Usaha yang dijalankan oleh DBP melalui

penubuhan jawatankuasa istilah telah menghasilkan istilah dalam bidang

pentadbiran dan urusan kerajaan yang meliputi nama kementerian, jabatan,

pejabat, pangkat, jawatan, nama surat, dan borang. Kegiatan peristilahan

semakin pesat apabila pada tahun 1983, semua institusi pengajian tinggi

menggunakan bahasa Melayu sepenuhnya dalam pengajaran dan pembelajaran.

Peristilahan semakin penting apabila kegiatan penterjemahan bidang sains juga

semakin berkembang. Sepanjang tahun 1959-1975, terdapat tiga pedoman

pembentukan istilah yang telah dihasilkan: Pedoman Membentuk Istilah Baharu

(1961); Dasar, Cara dan Pedoman Membentuk Istilah Baharu Bahasa Melayu

DBP (1971); dan Pedoman Pembentukan Istilah Universiti Malaya (1971).

Pedoman Umum Pembentukan Istilah Bahasa Melayu (PUPI) menjadi penanda

bermulanya zaman pembentukan istilah selepas 1975. Pedoman ini telah

diisytiharkan pemakaiannya oleh Y.B. Menteri Pelajaran Malaysia dan Menteri

Pendidikan dan Kebudayaan Republik Indonesia serentak mulai 30 Ogos 1975.

Pedoman ini dikatakan umum kerana kaedah-kaedah dalam pedoman ini dapat

digunakan sebagai panduan untuk membentuk istilah dalam apa juga bidang

ilmu (Hassan Ahmad: 1981). Pedoman ini telah digunakan oleh Jawatankuasa

Istilah (JKI) di dalam DBP dan juga di luar DBP. Pedoman ini disemak semula

pada tahun 1992. Terdapat juga beberapa JKI menyediakan pedoman tambahan

yang membolehkan JKI ini membentuk istilah khusus. Pedoman tambahan ini

adalah sebagai pelengkap dan ketentuan pembentukan istilah sahaja.

4.3.2 Perkamusan Dalam Kerangka Perancangan

Bahasa Melayu

Perkamusan sebagai korpus bahasa sama pentingnya dengan peristilahan

sebagai wahana ilmu dalam meningkatkan kedudukan bahasa Melayu sebagai

bahasa moden. Kosa kata yang terkumpul dalam kamus merupakan rakaman

penggunaan bahasa yang digunakan pada ketika bahasa tersebut dirakamkan.

Perkamusan Melayu mempunyai sejarah yang panjang. Menurut Asmah Haji

Omar (1987), kamus Melayu yang paling awal yang pernah diketahui ialah

senarai kata Melayu-Cina yang terdiri daripada 482 kata entri yang dikumpulkan

antara 1403M-1511M, seperti yang dihuraikan oleh C.O.Blagden dalam

karangannya yang bertajuk „A Chinese Vocabulary of Malacca Malay Words dan

TOPIK 4 PEMODENAN DAN PERANCANGAN BAHASA MELAYU

Phrases Collected Between A.D. 1403 and 1511‰, dalam Bulletin of the School of

Oriental and African Studies, Vol.VI, 1930-32, (h. 715-749). Daftar kata tertua

dikatakan merupakan catatan daftar kata Itali-Melayu yang dihasilkan oleh

Pigafetta pada tahun 1521. Senarai kata ini dinamakan Daftar Kata Orang Islam.

Pada tahun 1623 muncul kamus Melayu yang lebih baik, iaitu kamus Belanda-

Melayu yang berjudul Vacabularian ofte Woord-boek naer ordre vanden

Alphabet inEt Duytsch-Maleysch ende Maleysch-Duytsch. Kamus ini disusun

oleh Casper Wiltens dan Sebastianus Dankaerts. Sejak tahun 1950, terdapat dua

kamus yang dihasilkan, iaitu Kamus Am Bahasa Melayu dan Kamus Melayu (di

Indonesia dikenali sebagai Kamus Modern Bahasa Indonesia dan Kamus Umum

yang diterbitkan pada tahun 1954 dan 1952). Selepas tahun 1950, telah muncul

beberapa kamus besar dan juga institusi-institusi formal yang berusaha

menyusun kamus seperti Dewan Bahasa dan Pustaka dan juga Pusat Bahasa

Indonesia. Era ini ditandai dengan kemunculun Kamus Umum Bahasa Indonesia

susunan W.J.S Poerwadaminta pada tahun 1952 yang telah menyimpan 20 ribu

entri. Kamus ini dijadikan asas bagi penghasilan Kamus Dewan oleh Dewan

Bahasa dan Pustaka. Perbincangan tentang tajuk ini akan dinyatakan secara

perinci dalam Topik 8, Perkamusan Bahasa Melayu.

4.3.3 Sistem Ejaan Dalam Kerangka Perancangan

Bahasa Melayu

Sistem Ejaan Rumi dalam bahasa Melayu telah mengalami beberapa perubahan.

Sistem ejaan yang terawal ialah Sistem Ejaan Marsden (1812), diikuti oleh Sistem

Ejaan Ophuisjen (1901), Sistem Ejaan Wilkinson (1902), Sistem Ejaan ZaEba

(selepas 1904), Sistem Ejaan Fajar Asia (1943), Sistem Ejaan Suwandi (1947),

Sistem Ejaan Kongres (1956/57), Sistem Ejaan Malindo (1959) dan akhir sekali,

Sistem Ejaan (Rumi) Bersama 1967. Perbincangan tentang tajuk ini akan

dinyatakan secara perinci dalam Topik 7, Sejarah Perkembangan Sistem Ejaan

Rumi Bahasa Melayu.

Kesimpulannya, perancangan bahasa Melayu perlu mempunyai iltizam yang

tinggi dan pelaksanaannya juga dilakukan dengan rasa keyakinan bagi

meletakkan tarafnya sebagai salah satu bahasa ilmu di dunia ini.

(a) Huraikan perancangan peristilahan saintifik di Malaysia.

(b) Hubung kaitkan perancangan bahasa dan pembinaan negara dalam

konteks negara Malaysia.

AKTIVITI 4.2

TOPIK 4 PEMODENAN DAN PERANCANGAN BAHASA MELAYU

􀄆 Di Malaysia, istilah bahasa rasmi dan bahasa kebangsaan membawa

maknanya tersendiri. Bahasa kebangsaan ialah bahasa yang melambangkan

identiti dan kedaulatan negara serta berfungsi sebagai alat perpaduan

rakyat.

􀄆 Pemodenan bahasa dapat dilihat dari segi fungsi bahasa Melayu itu sendiri,

yakni pada masa dahulu merupakan bahasa lingua franca kemudian

berkembang menjadi bahasa wacana ilmu bersifat ilmiah melalui

pengayaan kosa kata atau perbendaharaan kata dalam bahasa Melayu.

􀄆 Pemodenan bahasa dapat dikatakan bermula dengan pemodenan kosa kata

bahasa Melayu melalui pembentukan korpus dalam bidang ilmiah yakni

pembentukan kata baharu atau istilah. Perkembangan ini memperlihatkan

kemunculan bahasa Melayu tinggi yang digunakan dalam wacana ilmiah

yang mempunyai ciri-cirinya tersendiri dengan kosa kata khusus, struktur

morfologi dan fonologi menjadi lebih kompleks.

􀄆 Perancangan bahasa ialah usaha untuk mempertingkatkan komunikasi

dengan cara mengkaji hubungan antara pengguna bahasa atau mencipta

satu situasi bahasa. Perancangan bahasa merupakan pembangunan

matlamat, objektif dan strategi untuk mengubah cara penggunaan bahasa

dalam sesebuah masyarakat atau komuniti.

􀄆 Perancangan taraf bahasa meliputi kedudukan sesuatu bahasa dalam

hubungannya dengan bahasa lain dalam sistem pemerintahan.

Perancangan taraf atau status melibatkan perubahan-perubahan fungsi

sesuatu bahasa atau kelainan bahasa dan hak-hak mereka yang

menggunakannya.

􀄆 Perancangan korpus pula merujuk kepada perubahan dalam bahasa itu

sendiri yang melibatkan hal-hal seperti pembinaan ortografi (pembakuan

atau penstandardan termasuklah sistem ejaan dan tulisan dalam sesuatu

bahasa), pembinaan penggunaan kata baru yang difikirkan dan

dipertimbangkan dengan teliti supaya bahasa itu dapat diperluaskan

penggunaannya (sumber-sumber baru kosa kata dan penciptaan

perbendaharaan kata) termasuklah penggubalan istilah, penyediaan kamus

dan kesusasteraan.

SEMAK KENDIRI 4.3

Bincangkan perkamusan dalam konteks perancangan korpus di Malaysia.

TOPIK 4 PEMODENAN DAN PERANCANGAN BAHASA MELAYU

􀄆 Di Malaysia, peristilahan merupakan unsur yang penting dalam

perancangan bahasa sebagai korpus bagi pengembangan dan pengayaan

khazanah perbendaharaan bahasa, khususnya bahasa Melayu. Peristilahan

sebagai bidang ilmu menamakan konsep, menghasilkan istilah baharu,

menyimpan dan menyebarkan istilah, melancarkan komunikasi dalam

bidang khusus selalunya dikaitkan dengan perancangan bahasa.

􀄆 Perkamusan sebagai korpus bahasa sama pentingnya dengan peristilahan

sebagai wahana ilmu dalam meningkatkan kedudukan bahasa Melayu

sebagai bahasa moden. Kosa kata yang terkumpul dalam kamus

merupakan rakaman penggunaan bahasa yang digunakan pada ketika

bahasa tersebut dirakamkan.

􀄆 Sistem Ejaan Rumi dalam bahasa Melayu telah mengalami beberapa

perubahan. Sistem ejaan yang terawal ialah Sistem Ejaan Marsden (1812),

diikuti oleh Sistem Ejaan Ophuisjen (1901), Sistem Ejaan Wilkinson (1902),

Sistem Ejaan ZaEba (selepas 1904), Sistem Ejaan Fajar Asia (1943), Sistem

Ejaan Suwandi (1947), Sistem Ejaan Kongres (1956/57), Sistem Ejaan

Malindo (1959) dan akhir sekali, Sistem Ejaan (Rumi) Bersama 1967.

􀄆 Bahasa Melayu menjadi bahasa pengantar dalam sistem pendidikan negara

Malaysia telah dipertahankan dan diperkembang berdasarkan pelbagai

akta dan laporan semula bermula dengan Penyata Razak (1956), Laporan

Rahman Talib (1960), Akta Pelajaran (1961), Akta Bahasa Kebangsaan

(1963), Laporan Jawatankuasa Kabinet Mengkaji Dasar Pelajaran (1979),

dan Akta Pendidikan (1996).

􀄆 Akta Pendidikan (1996) digunakan untuk menentukan dasar, hala tuju dan

garis panduan bagi mengawasi perkembangan pendidikan awam yang

berfungsi sebagai pelaburan sosial tetapi berbeza dalam pendidikan swasta

dilihat sebagai pelaburan pendidikan.